Βλέπω ένα αναρίθμητο πλήθος ίσων και ομοίων ανθρώπων που περιστρέφονται δίχως ανάπαυλα γύρω από τους εαυτούς τους για να προμηθευτούν μικρές και χυδαίες ευχαριστήσεις, με τις οποίες γεμίζουν τις ψυχές τους. Καθένας απ’ αυτούς, αποτραβηγμένος στην άκρη, είναι σαν ξένος προς το πεπρωμένο όλων των άλλων. Τα παιδιά του και οι στενοί φίλοι του αποτελούν γι’ αυτόν ολόκληρο το ανθρώπινο είδος. Όσο για τους υπόλοιπους συμπολίτες του, είναι δίπλα τους αλλά δεν τους βλέπει. Τους αγγίζει, δεν τους αισθάνεται διόλου. Δεν υπάρχει παρά στον εαυτό του και για μόνον τον εαυτό του, και αν του απομένει ακόμη μία οικογένεια, μπορούμε πάντως να πούμε ότι δεν έχει πλέον πατρίδα. Επάνω απ’ αυτούς, ορθώνεται μία τεράστια και κηδεμονευτική εξουσία που αναλαμβάνει μόνη της να τους εξασφαλίσει τις απολαύσεις τους και να αγρυπνά για την τύχη τους. Είναι απόλυτη, λεπτομερειακή, τακτική, προβλεπτική και απαλή. Θα έμοιαζε με την πατρική εξουσία αν, όπως εκείνη, είχε για σκοπό να προετοιμάσει τους ανθρώπους για την εποχή της ενηλικιώσεώς τους. Αλλά αυτή, αντιθέτως, επιζητεί να τους καθηλώσει ανεκκλήτως στην παιδικότητα. Της αρέσει να χαίρονται οι πολίτες, αρκεί να μην σκέπτωνται παρά το πώς θα χαρούν. Εργάζεται προθύμως για την ευτυχία τους, θέλει όμως να είναι ο μόνος πράκτορας και ο μόνος κριτής της. Φροντίζει για την ασφάλειά τους, προβλέπει και ικανοποιεί τις ανάγκες τους, χειρίζεται τις κυριότερες υποθέσεις τους, διευθύνει τη βιομηχανία τους, ρυθμίζει τα της διαδοχής τους, μοιράζει τις κληρονομιές τους. Δεν θα μπορούσε άραγε να τους απαλλάξει τελείως από την σκοτούρα να σκέπτωνται και από τον κόπο να ζουν; Έτσι κάθε ημέρα κάνει και λιγότερο χρήσιμη και πιο σπάνια τη χρήση της ελεύθερης επιλογής. Κλείνει σ’ έναν όλο και μικρότερο χώρο τη δράση της βουλήσεως και αφαιρεί σιγά–σιγά από κάθε πολίτη ακόμη και του εαυτού του τη χρήση. Εκείνο που προετοίμασε τους ανθρώπους για όλα αυτά είναι η ισότητα: τους προδιέθεσε στο να τα ανέχονται και συχνά μάλιστα να τα θεωρούν και ευεργεσία. Αφού πήρε έτσι βαθμιαίως στα ισχυρά χέρια του κάθε άτομο και το έπλασε όπως ήθελε, ο κυρίαρχος απλώνει τα μπράτσα του πάνω στην κοινωνία ολόκληρη. Καλύπτει την επιφάνεια μ’ ένα δίχτυ από μικρούς περίπλοκους κανόνες, λεπτομερείς και ομοιόμορφους, μέσα από το οποίο δεν θα μπορούσαν να βρουν το φως για να ξεπεράσουν το πλήθος ούτε τα πιο πρωτότυπα πνεύματα και οι ρωμαλεότερες ψυχές. Δεν συντρίβει τις θελήσεις αλλά τις μαλακώνει, τις λυγίζει και τις κατευθύνει. Σπανίως εξαναγκάζει να δρουν, αλλ’ αντιτίθεται αδιαλείπτως στο να δρουν. Δεν καταστρέφει καθόλου, εμποδίζει τη γέννηση. Δεν τυραννά καθόλου, ενοχλεί, συμπιέζει, εκνευρίζει, σβήνει, αποβλακώνει και τελικώς υποβαθμίζει κάθε έθνος στην κατάσταση ενός κοπαδιού δειλών και πονηρών ζώων των οποίων βοσκός είναι η κυβέρνηση. Πάντοτε πίστευα ότι αυτό το είδος της δουλείας, τακτοποιημένης, απαλής και ειρηνικής, της οποίας μόλις φιλοτέχνησα τον πίνακα, θα μπορούσε να συνδυαστεί καλύτερα απ’ όσο το φανταζόμαστε με μερικές από τις εξωτερικές μορφές της ελευθερίας και ότι δεν θα της ήταν αδύνατο να εγκαθιδρυθεί κάτω από την ίδια την σκιά της λαϊκής κυριαρχίας.

Alexis de Tocqueville - "Δημοκρατία και δεσποτισμός"