Από τη σκοπιά των προνομιούχων τάξεων, η πολιτική συνείδηση σημαίνει κατάκτηση, υποδούλωση και τον αδιαχώριστο μηχανισμό για αυτή την εκμετάλλευση των μαζών: τη δεσποτική κρατική οργάνωση. Από τη σκοπιά των μαζών, έχει το νόημα της καταστροφής του κράτους. Κατά συνέπεια εννοεί πράγματα που είναι διαμετρικά αντίθετα. Τώρα, είναι απόλυτα βέβαιο ότι ποτέ δεν υπήρξε κανένας λαός που να μην αισθάνθηκε στην αρχή της υποδούλωσης την ανάγκη να εξεγερθεί. Η εξέγερση αποτελεί φυσική τάση της ζωής. Ακόμα και το σκουλήκι στρέφεται ενάντια στο πόδι που το λιώνει. Γενικά, η ζωτικότητα και η σχετική αξιοπρέπεια ενός ζώου μπορούν να μετρηθούν από τη δύναμη του ένστικτου της εξέγερσης. Μέσα στον κόσμο των ζωών, όπως και στον ανθρώπινο κόσμο, δεν υπάρχει καμιά συνήθεια πιο εξευτελιστική, πιο ηλίθια ή πιο δειλή από τη συνήθεια της δουλικής υποταγής και της καταπίεσης από κάποιον άλλο. Αμφισβητώ το ότι υπήρξε λαός τόσο εκφυλισμένος που κάποτε, τουλάχιστον στην αρχή της ιστορίας του, δεν εξεγέρθηκε ενάντια στο ζυγό των αφεντικών, των εκμεταλλευτών και του κράτους.

Αλλά πρέπει να αναγνωριστεί επίσης ότι από την εποχή του μεσαίωνα, το κράτος έχει καταστείλει όλες τις λαϊκές εξεγέρσεις. Όλες οι αποκαλούμενες επαναστάσεις του παρελθόντος –συμπεριλαμβανομένης και της γαλλικής επανάστασης- παρ’ όλες τις υπέροχες ιδέες που ενέπνευσαν, δεν υπήρξαν τίποτε άλλο παρά η πάλη ανάμεσα σε αντίπαλες εκμεταλλεύτηκες τάξεις για την αποκλειστική απόλαυση των προνομιών που πρόσφερε το κράτος. Το μόνο που εκφράζουν είναι ο αγώνας για την κυριαρχία και την εκμετάλλευσης των μαζών.

Και οι μάζες; Αλίμονο! Πρέπει να αναγνωριστεί ότι οι μάζες επέτρεψαν στον εαυτό τους να διαφθαρεί βαθιά και να γίνει απαθής από την καταστρεπτική επίδραση του διεφθαρμένου, συγκεντρωτικού πολιτισμού του κρατισμού.

Mikhail Bakunin